Twee eeuwen gemeente Gorinchem

23 december 2018 om 13:23 lokaal

GORINCHEM Dit voorjaar verscheen het grote boek over de geschiedenis van Gorinchem, reden voor De Stad Gorinchem om auteurs van het boek te vragen een onderwerp uit dit werk te belichten.

door Bert Stamkot

Op 1 januari starten vier grote fusiegemeenten in de directe omgeving van Gorinchem. Wanneer zijn gemeenten eigenlijk ingesteld en wat veranderde er in de positie van de gemeente Gorinchem?

Met de vorming van het Koninkrijk veranderde het lokale en regionale bestuur. Gewesten werden provincies met iets andere grenzen. Heukelum en Spijk werden deels Gelders en het Land van Heusden en Altena werd van Holland naar Brabant overgeheveld. Volgens de nieuwe grondwet zouden er op lokaal niveau aparte stads- en plattelandsgemeenten komen. Op 5 november 1815 is dat geregeld voor 22 Hollandse steden, waaronder Gorinchem. Deze gemeenten beperkten zich vaak tot de stadskern en hun voormalig plattelandsbezit werd ook omgevormd tot gemeente, zoals Vrijenban uit Delft. De Banne van Gorinchem trof dit lot niet, hoewel dat met zijn 200 bewoners best had gekund, er kwamen immers gemeenten met minder volk. Geleidelijk aan verdwenen de mini-gemeenten, zoals Spijk en Nederslingeland, of kregen groeiende steden er gebied bij. Gorinchem behield dus platteland, maar vanwege de vestingstatus mocht men daar tot 1900 amper bouwen.

Het liberale bewind Thorbecke bracht een nieuwe wet voor één gemeentetype (1851), waaronder zo'n 90 stadsgemeenten werden geschaard. Gorinchem had tot 1877 wel een arrondissementsrechtbank. De arrondissementsindeling werd het uitgangspunt voor 34 kiesdistricten voor de nog selecte provinciale en Tweede Kamerverkiezingen.

In 1899 telde Zuid-Holland 170 gemeenten, waarvan Gorinchem (9e) met 11.588 inwoners. In 1960 was, afgezien van de grote steden met aangehechte randgemeenten, weinig veranderd. Hardinxveld-Giessendam en Giessenburg (1957) waren nieuw. Daarna startte het herindelingsproces en daalde het aantal Nederlandse gemeenten van 1.000 naar ca.350. Op 57 Zuid-Hollandse gemeenten komt Gorinchem met 36.439 zielen nu in de middenmoot (28e).

De provinciegrenzen werden flexibeler. Voor Gorinchem was dat gunstig toen tweemaal Dalems-Gelders gebied werd overgedragen, wat de bouw van Oost mogelijk maakte. Vianen stapte over naar de provincie Utrecht en gaat op 1 januari met Leerdam en Zederik op in het Utrechtse Vijfheerenlanden (55.000 inw.). Ook de Brabantse gemeente Altena en het Gelderse West Betuwe komen boven de 50.000 uit, terwijl in Zuid-Holland Molenwaard het met 43.500 inwoners gaat doen. Het aantal gemeenten in de regio Gorinchem daalt zo van 72 (1860) naar 10 in 2019!

Gorinchem zal dan een Hollandse wig tussen drie provincies vormen. Is dat erg? Lastig, maar niet onoverkomelijk is het voor de bestaande samenwerkingsverbanden van stad en regio, dat was richting Brabant en Gelderland al langer zo. Maar westwaarts heeft het sterke samenwerkingsverband Drechtsteden inmiddels ook Hardinxveld-Giessendam aangetrokken. Toch blijft die Hollandse richting, Dordrecht-Rotterdam-Den Haag, de belangrijkste oriëntatie. Vele eeuwen was Gorinchem immers Hollands? Nu er geen fusiepartners meer over zijn kan en mag deze stad in die traditie een zelfstandige gemeente blijven.

advertentie
advertentie