Gorinchem op z'n kop tijdens bijna-ramp in 1995; duizenden Gorcumers verlaten huis en haard

GORINCHEM Vijfentwintig jaar geleden is het inmiddels dat Gorinchem aan een ramp ontsnapte. Het wassende water zorgde in de eerste week van februari 1995 voor enorm veel paniek. De wijk Laag-Dalem en de kern Dalem werden ontruimd. Zo'n 9000 Gorcumers vonden onderdak bij familie, vrienden, kennissen en soms zelfs wildvreemden. Scholen en bedrijven sloten hun deuren. Uiteindelijk heeft Gorinchem het nèt droog gehouden. Maar die ene week in 1995 heeft Gorinchem behoorlijk op z'n kop gezet.

door Mirjam de Swart

Een voortdurend hoge waterstand, veel neerslag, harde wind en onvoldoende versterkte dijken. Dat waren de ingrediënten van de ramp waar Gorinchem in 1995 aan ontsnapte. Een dijkdoorbraak dreigde en als dat ergens tussen Tiel en Dalem zou gebeuren zouden de gevolgen voor de kern Dalem, de wijk Laag-Dalem en in mindere mate Wijdschild en Linge III catastrofaal zijn. Als de dijk onder de druk van het beukende water zou bezwijken zouden de woningen van zo'n tienduizend Gorcumers drie tot zes meter onder water komen te staan.

Rampenscenarios werden in allerijl uit de kast gehaald en de bewoners van Gorinchem-Oost en Dalem werden op maandag 31 januari uitgenodigd voor een informatiebijeenkomst. Op dinsdagochtend gaf de toenmalige burgemeester Piet IJssels zijn burgers het dringende advies Dalem en Laag-Dalem te verlaten. Die evacuatie was maandag al voor een groot deel op gang gekomen. Alles wat rijden kon werd ingezet om huisraad en persoonlijk bezit ergens veilig te stellen. Een dag later, woensdagmiddag 14.00 uur, werd evacuatie niet langer een dringend verzoek, maar een verplichting. Zo'n 9000 mensen vonden onderdak bij familie kennissen, vrienden en soms zelfs wildvreemden.

Petra van Oyen maakte de evacuatie van dichtbij mee. ,,Het weekend voor de evacuatie begon het al spannend te worden. Ik had op zondag al stiekem, want iedereen verklaarde je voor gek, wat glaswerk ingepakt. Op maandag ben ik in eerste instantie gewoon naar mijn werk gegaan. Ik werkte op het industrieterrein op Oost en daar moesten de bedrijven leeg. Iedereen werd gevraagd om met zijn/haar computer naar huis te gaan. Diezelfde middag verklaarden de buren ons voor gek dat we al het een en ander uit huis haalden."

HOOIWAGEN Net als vele andere uit Gorinchem-Oost bezocht Petra van Oyen die avond de informatiebijeenkomst in de Oosterbliek. ,,Bij thuiskomst na afloop van die bijeenkomst wist ik niet wat ik zag, heel Oost stond op zijn kop. Echt iedereen was aan het verhuizen. Ik heb zelfs huisraad op een platte hooiwagen voorbij zien komen."

Voor Petra van Oyen en haar man was het niet alleen de angst voor het water dat ze kost wat kost op maandagavond al weg wilden uit de wijk. Het echtpaar had op dinsdagochtend een belangrijke afspraak in Dordrecht. ,,Op dat moment waren wij bezig met het voortraject voor adoptie. Die dinsdag hadden we daarover een afspraak. Dit vonden wij zo belangrijk dat verhuizen op dinsdag voor ons geen optie was."

BEMOEIENIS Uit de verslaggeving van 1995 blijkt dat er veel tevredenheid was over de manier waarop Gorinchem, en in het bijzonder de toenmalige burgemeester Piet IJssels, het rampenbestrijdingsplan uitvoerde. ,,Zodra ik maar ergens stopte, stonden er meteen twintig, dertig mensen om me heen. Maar ik heb niet één wanklank gehoord. Er is grote instemming met de wijze waarop we de evacuatie hebben geregeld," vertelt de burgervader een dag voordat iedereen weer huiswaarts mag aan een verslaggever van dagblad Trouw.

Ook daarom kwam de onverwachte bemoeienis van minister Dijkstal van binnenlandse zaken des te harder aan. ,,Hij gooit zand in een goed geoliede machine," was destijds de reactie van IJssels. Bovendien leken de leden van het toenmalige kabinet weinig interesse te hebben in het rampgebied. Pas toen het water weer leek te zakken, bezochten zij het getroffen gebied. ,,Je moet meteen ingrijpen of je moet helemaal niet ingrijpen," reageerde IJssels destijds verontwaardigd.

Ook maakte IJssels zich druk over het feit dat het standpunt van het kabinet naarmate het water zakte veranderde van 'er moet onmiddellijke dijkversterking komen' naar 'we gaan alles zorgvuldig afwegen'. Extra wrang: een dijkverzwaringsplan lag al twee jaar klaar, maar vanwege bezwaren van milieugroeperingen besliste de Raad van State destijds dat deze plannen niet door konden gaan.

Op maandagochtend 6 februari mochten de Gorcumers terug maar hun huizen. Een dag later dan de meeste andere inwoners van de Tieler - en Culemborgerwaard. Deze terugkeer van de evacués verliep opvallend rustig en zonder problemen. Op maandagavond was 95 % van de 9000 evacués al weer thuis. Dinsdagochtend kon het gewone leven langzaam maar zeker weer beginnen.

Net als na de watersnoodramp in Zeeland in 1953 wordt de dijkversterking na de crisis in 1995 voortvarend aangepakt. Op 13 april, amper tweeënhalve maand na de grootschalige evacuaties in het rivierengebied, wordt een wet aangenomen die een snelle aanpak mogelijk maakt. Vijf dagen later geeft Annemarie Jorritsma, dan minister van Verkeer & Waterstaat, het startsein voor de verzwaring van de rivierdijk bij Ochten. Het is de eerste klus die in het kader van het Deltaplan Grote Rivieren wordt uitgevoerd. De gebeurtenissen in 1995 zorgen alsnog voor een groot draagvlak voor een snelle aanpak. De opinie is verschoven van 'ik wil geen verhoogde dijk in mijn achtertuin' naar 'ik wil liever geen overstroming'.

KOOPCONRACT Hoe het is om een dijk in je achtertuin te hebben weet Laura van Overbeek de Meyer - Verdijk als geen ander. In de week dat Gorinchem-Oost geëvacueerd werd zetten zij en haar partner een handtekening onder het koopcontract van een woning aan de Merwededijk. ,,Met buikpijn zaten we bij de notaris. Wat als morgen de dijk door zou breken? Was het wel verstandig om deze koop te doen, konden we er nog van af? In allerijl werd de bank gebeld, maar die bleek gewoon te moeten financieren en kon zich in deze situatie niet terugtrekken. Wij kregen de sleutel van ons eerste huis, de champagne stond koud en het uitzicht was adembenemend. Het water klotste tegen de dijk. Bijna tot de rand gevuld, een zee van water voor ons huis. Achter ons vertrokken de bewoners van Gorinchem Oost en Dalem - al dan niet met hun hele hebben en houden - en wij kwamen hier wonen. Bizar."

Ook de kersverse bewoners van het huisje aan de Merwededijk moesten die maandag evacueren. Pas na die bizarre week, waarin ze onderdak vonden bij familie in Den Haag, konden ze verhuizen. Maar voor hen betekende dat geen einde van de onzekerheid. ,,Voor de dijkverzwaring moest een aantal huizen verdwijnen, de in het leven geroepen noodwet maakte dit versneld mogelijk." Het huis van het stel mocht blijven staan, maar van hun tuin zou niets overblijven. ,,De bulldozers kwamen. Dag in, dag uit, de dijk werd verhoogd."

De bulldozers en de dijkverzwaring hebben uiteindelijk hun tol geëist. Dikke scheuren maakten het huis onbewoonbaar. Uiteindelijk bleek de schade te groot en moest het huis worden gesloopt. En toen begon een traject van vergunning aanvragen. Tien jaar na de bijna-ramp in 1995 was het nieuwe dijkhuis klaar. ,,Er wordt inmiddels al weer gesproken over een volgende dijkverzwaring. We wachten dit rustig af, ervaren als we inmiddels zijn op dat gebied. We zijn gewend af en toe te moeten vechten voor deze mooie plek, waar Maas en Waal te samen komen en Gorinchem rijst van ver. Deze plek die zo de moeite waard is."

Dit artikel over de watersnoodramp van 1995 werd eerder al gepubliceerd in De Stad Gorinchem van 27 januari 2015. 

Met de opening van de hoogwatergeul Reevediep (begin 2019) werd het programma Ruimte voor de Rivier officieel afgerond. Sinds 2006 namen Rijk en regio, in nauw overleg met bewoners, op 34 plekken langs de IJssel, Waal, Nederrijn en Lek maatregelen. Zo werd de veiligheid, ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid verbeterd voor ongeveer 4 miljoen Nederlanders. De totale kosten van Ruimte voor de Rivier bedroegen € 2,3 miljard.