‘Noach’ terug in Grote Kerk

Middeleeuwse muurschildering in ere hersteld

GORINCHEM – ‘Noach was landbouwer en legde (toen hij uit de ark kwam) als eerste een wijngaard aan. Hij dronk van de wijn, werd dronken en ging in zijn tent liggen, zonder kleren aan. Toen Cham zag dat zijn vader naakt was, vertelde hij dat aan zijn broers Sem en Jafet, die het naakte lichaam van hun vader met een mantel bedekten, met afgewend gelaat, zodat ze hem niet naakt zagen.’. (Genesis 9: 18-23)

Het hele verhaal is treffend weergegeven in de 600 jaar oude muurschildering ‘De bespotting van Noach’ uit de vroegere Sint Maartenskerk (1263), die gisteravond door burgemeester Piet IJssels met trots werd onthuld. In de middeleeuwen konden de meeste mensen niet lezen, maar aan de hand van de schuurschilderingen konden zij toch kennis nemen van de verhalen uit de bijbel, net als bij een stripboek. Te zien is hoe de zonen van Noach hun vader een mantel omdoen. Sem en Jafet kijken beschaamd. Cham niet, hij kijkt naar zijn vader Op de achtergrond zijn de druivenranken geschilderd, waar een geit ondeugend van snoept. Een grappige afbeelding, die zeker nieuwsgierigheid wekt.

19 muurschilderingen

Dit is de enige fresco van de 19 muurschilderingen die bij de sloop van de Sint Maartenskerk in 1844 werd gered. Het muurgedeelte waar de afbeelding op staat wordt met stevige houten planken en metalen beslag bij elkaar gehouden. Via omzwervingen kwam het uiteindelijk in het Gorcums Museum terecht en dankzij inspanningen van de Stichting Vrienden van de Grote Kerk is het middeleeuwse kunstwerk nu dan eindelijk weer thuis ongeveer op de plaats in de Grote Kerk, waar vroeger de Sint Maartenskerk stond. De stichting Vrienden van de Grote Kerk heeft Tineke Cerutti gevraagd een boekje te maken met informatie en afbeeldingen van kopieën van de andere fresco’s. Voorzitter GertJan Klein Kranenbarg overhandigde haar het eerste exemplaar van ‘Ook hier had het stormen der beelden plaats’. Met passende boekenlegger te koop voor nog geen tientje.

Grote armoede

Zowel Tineke Cerutti als burgemeester IJssels gingen bij deze gelegenheid in op de geschiedenis en schetsten een beeld van hoe het rond 1845 in de stad geweest moet zijn. ,,Er was grote armoede in Gorinchem. Een tijd van verval,” legde IJssels uit. ,,Stel je deze plaats voor. Het oude stadhuis en de kerk waren ruïnes. Er was geen cent. In zo’n tijd werden onverwacht bij de sloop de muurschilderingen ontdekt, die veel eerder tijdens de Reformatie werden ondergekalkt. Het is jammer dat er maar één bewaard is gebleven.”

De toenmalige burgemeester zag geen andere mogelijkheid dan de sloop even te staken, zodat een kunstenaar van de andere afbeeldingen in de vrieskou precieze kopieën kon maken. Plaatjes van de kopieën zijn later in een boekwerk verschenen, waarvan één van de weinige overgebleven exemplaren nu in de Grote Kerk te zien is. Tineke Cerutti heeft van daaruit en vanuit eigen onderzoek het nieuwe boekje geschreven. Ria Kievit voorzag de afbeeldingen van de bijpassende bijbelteksten.

Tineke Cerutti dook bij dit alles nog dieper de geschiedenis in. ,,In 1437 werd op het toenmalige Marktveld een pakhuis verbouwd tot stadhuis. In de kerk konden de mensen aan de hand van de middeleeuwse stripverhalen en met behulp van rijmpjes kennis nemen van de verhalen uit de bijbel. Maar in 1566 sloeg de calvinistische afkeer tijdens de beeldenstorm toe. De afbeeldingen werden onder een dikke laag kalk verborgen en uiteindelijk vergeten.”

Bombardementen

Ook vertelde zij over de strijd tegen de Franse soldaten, weer veel later, na 1813, en de bombardementen op de stad. Er ontstond veel schade, die niet hersteld kon worden. In 1844 werd besloten de kerk wegens instortingsgevaar te slopen en werden de fresco’s ontdekt. Het ene, geredde exemplaar bewaren in Gorinchem was geen optie. In de vestingstad was het veel te gevaarlijk. Het stukje cultuurhistorisch en religieus erfgoed werd geschonken aan het rijksmuseum.

Via omzwervingen kwam het uiteindelijk in 1965 in het Gorcums Museum terecht. Directeur Rob Kreszner toonde zich verheugd dat ook dit kunstwerk terug in de kerk is. Twee jaar geleden werd het beeld van Wilhelmina van Arkel teruggeplaatst. ,,Het is een trend in museumland om niet alles te concentreren in het museum, maar om cultuurhistorisch erfgoed terug naar de passende locaties te brengen.”

De Grote Kerk is een joekel van een locatie. De dertig vrijwilligers van de stichting Vrienden organiseren van alles en nog wat zoals concerten, exposities, rondleidingen, een winkeltje enzovoort om te helpen bij de instandhouding van het gebouw. Die last ligt uiteindelijk bij het kerkbestuur. Kerkrentmeester J. Bel dankte de burgemeester voor zijn betrokkenheid, de Vrienden voor hun geslaagde inspanningen en het Holtzfonds voor de financiële bijdrage om dit mogelijk te maken.