,,Ineens sprak mijn moeder over die lieve oom Philip”

6 oktober 2021 om 09:36 Historie

GORINCHEM In de Burgemeester Gaarlandtstraat en op de Kalkhaven werden zes struikelsteentjes gelegd, ter herinnering aan de omgekomen Joodse bewoners. De twee steentjes in de Gaarlandstraat werden gelegd door nazaten van de familie Elkerbout, de vier steentjes op de Kalkhaven voor de familie Vos waren het initiatief van stichting Struikelsteentjes Gorinchem. Bij het leggen haalde Rosey Schönbach-Moses herinneringen op aan haar oud-oom Philip.

Duizenden jongelui leerden in het pand op Kalkhaven 1946 hun eerste danspasjes. Hoeveel van hen wist van het lot van de Joodse broertjes Emanuel en Philip die daar woonden? Ze werden in 1942 gedeporteerd naar het vernietigingskamp Auschwitz. Daar werden de twee jonge kinderen van elf en zeven jaar oud vergast, samen met hun moeder Reina Mathilda Vos-Vriesland (1908-1942). Vader Philip stierf in 1944 in Midden-Europa. Dinsdagmorgen staan de initiatiefnemers van de stichting Struikelsteentjes Gorinchem, burgemeester Reinie Melissant-Brienen en enkele nabestaanden voor het pand aan de Kalkhaven. Jisp Heijstek van de gemeente Gorinchem legt de vier struikelsteentjes netjes op zijn plek, alvorens Peter Dekker een ieder welkom heet. ,,We hebben nu in Gorinchem 79 steentjes gelegd, wekelijks komen er nog bij. In heel Europa liggen al 75.000 steentjes. Je struikelt niet over de steentjes, maar je struikelt met je hoofd en met je hart als je de steentjes ziet en denkt aan het  onvoorstelbare van de geschiedenis.” 

VERSTOPPERTJE SPELEN Nog maar enkele weken geleden wist de stichting nazaten van de familie Vos te vinden. Rosey Schönbrun-Moses uit Wassenaar werd geboren in 1946 en Philip Vos was haar oud-oom, die ze nooit had gekend. Haar ouders wisten de oorlog te overleven, doordat ze onderdoken. ,,Toen Peter Dekker mij belde, wist ik gelijk dat hij het over die lieve oom Philip had. Mijn ouders vertelden nooit over oorlog, maar ik herinner me nog goed dat mijn moeder ineens sprak over ‘die lieve Philip’, een broer van mijn opa. Ook weet ik nog dat een keer werd verteld over verstoppertje spelen in de oorlog en ik vroeg waarom wij dat nooit deden. Toen werd mijn vader een keer zo kwaad, dat hij met de pindakaaspot op tafel sloeg en uitriep dat iedereen was omgekomen in de oorlog. En toen hij bij de tsunami in 2004 beelden zag van iemand die een familielid was verloren, bromde hij boos dat hij wel 82 familieleden was verloren.” Rosey wist tot voor kort niet dat haar familie in Gorinchem had gewoond, omdat haar opa, die het concentratiekamp overleefde, na de oorlog verhuisde naar Oudewater. Met het leggen van de vier struikelsteentjes komt een einde aan het werk van de stichting. Peter Dekker, Karla Nooter en Dicky Herrera namen vier jaar geleden het initiatief om bij alle weggevoerde Joodse bewoners struikelsteentjes voor hun huizen te leggen. Van alle 80 steentjes samen is een IZI tour gemaakt door Mooi Gorinchem. 

UNIVERSEEL VERHAAL Twee dagen voor het leggen van de steentjes aan de Kalkhaven werden in de Burgemeester Gaarlandtstraat twee struikelsteentjes gelegd voor moeder Pietje Bloemendal-Mendels en dochter Marianne Bloemendal, die waren ondergedoken bij Betje Elkerbout-Bloemendal. In 1943 werden moeder en dochter verraden en afgevoerd naar Auschwitz. Ook Betje werd opgepakt, ze bleek zwanger van haar derde kindje en beviel op 25 januari 1944 in het Zuiderziekenhuis in Rotterdam van dochter Marianne. Toch werd ze daarna alsnog weggevoerd naar het vernietigingskamp Auschwitz, waar ze 30 november 1944 werd vergast. Vader Jo Elkerbout en de drie kinderen Bennie, Reini en Marianne overleven de oorlog. Kleindochter Judith Uyterlinde (1962) tekende in het boek ‘de vrouw die zegt dat ze mijn moeder is’ het levensverhaal van haar moeder Reini en de familie op. 

75 JAAR VRIJHEID Na het leggen van de steentjes spreekt Uyterlinde zondagavond 3 oktober ook in theater Peeriscoop. ,,Dit is geen vrolijk verhaal, wel een universeel verhaal over hoe dichtbij de oorlog is. Toen ik mijn opa Jo vroeg naar zijn verhaal, hield hij niet meer op met praten over de familie. Met het leggen van de struikelsteentjes krijgen ze een fysieke plek, worden ze even opgetild in onze herinnering.”  Tijdens haar lezing laat ze een eindeloze stroom foto’s van jonge Joodse familieleden zien die de Shoah niet overleefden. Het trio Uijterlinde met David, Leah en Hannah speelde na afloop Jiddische treurmuziek. De avond was georganiseerd door de Historische Vereniging Gorinchem en stond in het teken van 75 jaar vrijheid. Na Judith Uyterlinde traden de dichter Tjitske Buwalda en Algaith Alsamuraii op, een Syrisch-Iraakse man die in de voorstelling HOOP op meeslepende wijze zijn levensverhaal vertelde.

Hannie Visser-Kieboom

.