(On)bekende Gorcumse gezichten van WO II: de gebroeders Snoek

22 oktober 2021 om 08:48 Historie

Sinds 4 jaar verdiept Sjaak Kouwenhoven zich in personen en gebeurtenissen uit de regio die een (belangrijke) rol speelden tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar die de (regionale) geschiedenisboeken niet hebben gehaald. ,,Het is mijn streven deze ‘vergeten’ moedige mensen een gezicht te geven door o.a. verhalen over hen te schrijven in de De Stad Gorinchem. Opdat wij niet vergeten.”

Gebroeders Johan Snoek (25 mei 1920) en Wim Snoek (27 juli 1922)
Rol: verzetsstrijders

In 1944 had generaal ‘Shan’ Hackett het commando van 4de Britse parachutistenbrigade tijdens Operation Market Garden. Ze landden op 18 september 1944 op de Ginkelse Heide. Daar raakte hij zwaargewond. Na tien dagen werd hij (uit het ziekenhuis) ontvoerd door het verzet en dook hij onder. Hij kreeg onderdak in Ede, in de Torenstraat 5, bij vier oudere ‘tantes’ De Nooij: de ongetrouwde zusters Mien, Anna en Cor en de weduwe Maria Snoek-de Nooij, die daar als evacuée verbleef met haar drie kinderen Rie, Johan en Wim.
Toen hij voldoende hersteld was, fietste hij op 30 januari 1945 samen met verzetsman Johan Snoek door de sneeuw naar Sliedrecht. Met een vals persoonsbewijs werd hij als meneer Van Dalen door line-crossers via de Biesbosch naar bevrijd Nederland gebracht. 

MANUFACTURENZAAK Johan en Wim Snoek zijn geboren in Gorkum. Hun ouders waren Govert Snoek en Maria Snoek-de Nooij. Ze woonden in een groot huis op de Kalkhaven. Govert Snoek had een manufacturenzaak (textiel-detailhandel, zouden we nu zeggen) op de hoek van de Langendijk-Hoogstraat.

Op de hoek Langendijk-Hoogstraat bevond zich magazijn De Zon van weduwe J.M. Snoek (Langendijk B 164) die er tot april 1916 zat. Ze deed de zaak toen over aan haar zoons - bron: Johan Stolze - Oud Gorinchem

Vader overleed op jonge leeftijd en het gezin Snoek verhuisde naar Renkum, waar Maria Snoek-de Nooij haar eigen textielwinkel opende. De familie van hun moeder woonde in het nabijgelegen Ede en Bennekom. De broers Snoek werkten mee in het bedrijf.

Na 10 mei 1940, het begin van de oorlog in Nederland, raakten de gezinsleden geleidelijk betrokken bij het verzet. In eerste instantie ging het om kleine, ongeorganiseerde acties. Bijvoorbeeld: Johan Snoek en zijn broer Wim en zus Rie stalen een van de kerkklokken van de Renkumse kerk, die buiten klaar stond voor transport naar Duitsland. Toen met represailles werd gedreigd, lieten ze de klok weer achter op de plek vanwaar ze hem hadden meegenomen.

VERZET Naarmate de oorlog vorderde, begon het verzet zich steeds beter te organiseren. De familie Snoek nam tijdelijk een jonge joodse onderduiker thuis. Tijdens de April-Mei-stakingen in 1943 zorgden de broers Snoek ervoor dat de meeste winkeliers in Renkum hun deuren sloten.

Via hun oom Ko de Nooij uit Ede werden de broers op 26 mei 1943 uitgenodigd voor een bijeenkomst waar Frits Slomp, alias Frits de Zwerver, aanwezig was. Slomp was de grote man achter de Landelijke Organisatie voor Hulp aan onderduikers. Tijdens de vergadering werd een lokale LO-afdeling opgericht. Frits Slomp legde aan een vijftiental aanwezigen de eerste beginselen van de LO uit.
Johan Snoek kreeg de leiding in Renkum. Broer Wim werd niet betrokken. Hij moest namelijk rond dezelfde tijd onderduiken, omdat personen van zijn geboortejaar werden opgeroepen voor werk in Duitsland.

Wim Snoek

Wim, schuilnaam Gerrit Overbeek, dook onder op de boerderij van de familie Blokland in Hoornaar. Hij kreeg het verzoek om assistent-districtsleider te worden van de LO in zijn geboorteplaats Gorinchem, met als werkterrein de Alblasserwaard. Daar zou hij gaan samenwerken met districtsleider Henk van Os, nog zo’n ‘vergeten’ held.
Van Os, woonachtig op de Nieuwe Hoven en vriend van Henk van Randwijk (de oprichter van Vrij Nederland), was districtsleider in Gorinchem maar had overdag zijn vaste werk. Wim zou het district ook dienen te vertegenwoordigen op de provinciale beurs (lees: vergadering).

Wim Snoek - bron: familie Snoek

ZWAAR MISHANDELD Eind oktober 1943 werd de boerderij van de familie Blokland overvallen door de Sicherheitsdienst. Wim was verraden door ene G. Moelker, die onder het alias Henk Globach op de boerderij was ondergedoken. Tussen de bezittingen van Wim Snoek werden een radio, bonkaarten en een valse Ausweis aangetroffen. Tijdens de verhoren werd hij zwaar mishandeld, onder anderen door SD-agent Ries Jansen. Hij gaf echter geen informatie vrij. Hij heeft vanwege deze mishandelingen de rest van zijn leven licht mank gelopen.

Tot aan zijn rechtszaak werd hij ondergebracht in Kamp Vught, waar hij onderdeel uitmaakte van het ‘Philipscommando’. Tijdens de rechtszaak in maart 1944 werd Snoek veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf. Hem werd alleen het luisteren naar de Engelse radio ten laste gelegd. Mogelijk hadden zijn ondervragers de bonkaarten en valse Ausweis verkocht in de zwarte handel, want zij speelden geen enkele rol bij zijn proces. Snoek werd op transport gezet naar Duitsland en zat daar bijna tot het einde van de oorlog gevangen. Hij vluchtte uit het laatste werkkamp en zat ondergedoken bij een Duitse schaapsherder in Nidda, waar hij het einde van de oorlog afwachtte. Na de oorlog was zijn eerste vakantie naar Duitsland, naar de schaapsherder die hem had opgenomen.

NA DE OORLOG Na de oorlog nam Wim Snoek samen met zijn broer Johan de manufacturenzaak van zijn moeder over. Als gevolg van de gevechten van de Slag om Arnhem lag de winkel in puin. In 1951 was de nieuwbouw gereed. Hij trouwde in 1948 met Trijnie Slootweg, met wie hij vier zonen en een dochter kreeg. In 1971 verhuisde het echtpaar vanuit Renkum naar camping Si-Es-An in Balkbrug. Later werd de camping overgenomen door zijn zoon. Hij deed vaak verslag van zijn belevenissen op scholen, waar de leerlingen aan zijn lippen hingen, want hij was een goed verteller.

Johan Snoek

Op 17 september 1944 startte operatie Market Garden (‘Slag bij Arnhem’) en landden parachutisten van de Britse 1st Airborne Division op de heide nabij Renkum. De Binnenlandse Strijdkrachten en de Britten vestigden hun hoofdkantoor in Hotel Rijnzicht in de Dorpsstraat. De Britten konden Renkum niet houden en alles werd snel opgeruimd. In de loop van de Slag om Arnhem werden de Britten verschillende keren door Johan Snoek geïnformeerd over de Duitse troepenbewegingen in en rond Renkum.

Het volgende fragment van Johan Snoek typeert de situatie op dat moment  ,,We werden gebeld door iemand wiens villa precies in het schootsveld lag van de Britten : ‘Er zitten Duitsers in mijn tuin’, gaf hij aan. Enkele minuten later belde hij weer op en schreeuwde angstig: ‘Alle ramen van mijn huis zijn kapot geschoten, laat ze stoppen, de Duitsers zijn nu in de tuin van mijn buren’.”

Op 21 september trof Snoek een piloot uit Nieuw-Zeeland tussen Renkum en Wageningen-Hoog die uit een neergestort vliegtuig kwam. De piloot werd veilig over de Rijn gebracht.

Johan Snoek - bron: hansbraakhuis.nl

Op 9 oktober werd de Engelse brigadegeneraal John W. ‘Shan’ Hackett ondergebracht bij de familie van Johan Snoek. Over zijn belevenissen in Nederland heeft de Engelsman een boek geschreven (titel: I Was a Stranger). 
Hackett, een van de bevelhebbers van de Operatie Market Garden, onder maarschalk Montgomery, had het commando over de 4de Britse parachutistenbrigade. Ze landden op 18 september 1944 op de Ginkelse Heide, waarbij hij zwaargewond raakte. Hij werd opgenomen in het Elisabeths Gasthuis in Arnhem en overleefde ternauwernood. Met behulp van het verzet wist hij het ziekenhuis te ontvluchten en werd hij daarna vier maanden verzorgd door de familie van Johan Snoek (de dames De Nooij en Rie de Nooij die daar ook als evacuée verbleef).

POTJE SCHAAK Tijdens zijn verblijf heeft John Hackett alle tijd om bij te komen. Hij went al snel aan het rustige dagritme en krijgt uitstekend te eten ondanks de voedselschaarste. Het is duidelijk dat deze familie alles uit de kast trekt om deze generaal zo goed mogelijk te verzorgen. Een eitje, een glas wijn, het behoort tot het dagelijkse menu. Hackett vult zijn dagen met rusten, en het lezen van de Bijbel en Engelse boeken. Verder speelt Hackett af en toe een potje schaak met Johan (waar hij vrijwel altijd van verliest), en is bezig de Nederlandse taal te leren. Ook schrijft Hackett regelmatig brieven.
Vanuit het verzet en de Britse militaire leiding waren inmiddels verschillende plannen gemaakt om John Hackett te laten ontsnappen én ook weer afgeblazen. Soms werd een plan op de dag van de uitvoering nog stopgezet, bijvoorbeeld vanwege slechte weersomstandigheden. Johan Snoek vindt het op een gegeven moment genoeg. Hij is ontevreden over de inzet om John Hackett naar bevrijd gebied te krijgen en hij besluit gebruik te maken van een binnen het verzet bekende ontsnappingsroute via het water van de Biesbosch.

Toen Hacket voldoende hersteld was, fietste hij op 30 januari 1945 samen met Johan Snoek door de sneeuw via Groot Ammers naar Sliedrecht. Met een vals persoonsbewijs werd hij als ‘meneer Van Dalen’ door line-crosser Koos Meijer via de Biesbosch naar bevrijd Nederland gebracht. Hij kwam op 5 februari in Lage Zwaluwe aan en was twee dagen later weer bij zijn vrouw.
De Engelse radio zond een codeboodschap uit: ‘De grijze gans is vertrokken’ - de afgesproken boodschap. Dat betekende: Generaal Hackett is behouden aangekomen.

Bron: Slag-om-Arnhem.nl

GELOOFSVERNIEUWING Zowel Wim als Johan overleefde de oorlog. Johan Snoek was langzaam vervreemd geraakt van het christelijk geloof, maar was toch geïnspireerd door het verzetswerk van bijvoorbeeld zijn predikant Smeenk. In de winter van 1944/45 maakte hij een geloofsvernieuwing door. Hij was na de oorlog betrokken bij Jeugd & Evangelie. In 1949 ging hij theologie studeren aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. In 1953 nam hij een beroep aan van de kerk in het Groningse Woldendorp waar hij tot 1957 op de kansel stond. Tussendoor was hij ook nog een jaar legerpredikant.

In 1958 vertrok Snoek met vrouw en twee jonge kinderen naar Israël, waar hij predikant werd in de Schotse kerk in Tiberias. In 1969 keerde het gezin Snoek terug naar Nederland, waar hij tijdens een verlofjaar inviel als predikant in de gereformeerde kerk in Wormerveer. In 1970 vertrok Snoek naar het Zwitserse Genève waar hij stafmedewerker van de Israëldesk werd bij de Wereldraad van Kerken. Na de Jom Kippoeroorlog in 1973 reisde hij naar de Syrische hoofdstad Damascus, waar hij contact had met twee Israëlische piloten die boven vijandelijk gebied waren neergeschoten. In 2010 was er een verrassend weerzien met een piloot op de Israëlische televisie via het programma Avoudim (te vergelijken met het KRO-programma Spoorloos) Snoek gaf hun gegevens door aan de Israëlische regering. In 1974 keerde Snoek definitief terug naar Nederland.

Johan Snoek (Gorinchem, 25 mei 1920 - Rotterdam, 31 augustus 2012)
Wim Snoek (Gorinchem, 27 juli 1922 - Balkbrug, 20 januari 2015)

Bronnen : Boek ‘Gevangenschap en bevrijding’ van Arie Pieter Blokland
http://www.hansbraakhuis.nl/Renkum/oorlogs-helden.html
https://nl.wikipedia.org/wiki/Johan_Snoek
https://www.tracesofwar.nl/articles/544/Hackett-John.htm
https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Hackett_(militair)
https://nl.wikipedia.org/wiki/Wim_Snoek#cite_ref-1
Boek ‘Soms moet een mens kleur bekennen’ van Johan Snoek
vriendenairbornemuseum.nl
historie-sliedrecht.nl
Dagboek J.M. Snoek
Dagboek Marie Snoek-de Nooij

Sjaak Kouwenhoven