(On)bekende Gorcumse gezichten van WO II: Henk Letteboer
19 november 2021 om 09:23 HistorieGORINCHEM Sinds 4 jaar verdiept Sjaak Kouwenhoven zich in personen en gebeurtenissen uit de regio die een (belangrijke) rol speelden tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar die de (regionale) geschiedenisboeken niet hebben gehaald. ,,Het is mijn streven deze ‘vergeten’ moedige mensen een gezicht te geven door onder meer verhalen over hen te schrijven in De Stad Gorinchem.”
Opdat wij niet vergeten
Henk Letteboer 3 april 1916 (Almelo) - 6 januari 2002 (Gorinchem)
Rol: Engelandvaarder / spion / geheim agent
Na een zwerftocht van meer dan 24.000 km zag de 27-jarige Henk Letteboer in de nacht van 22 op 23 juni 1943 na ruim 1 jaar zijn ouderlijk huis in Ommen terug: vanuit een vliegtuigraampje van een Engelse Halifax. Enkele minuten later sprong hij samen met Garrelt van Borssum Buisman aan een parachute boven een heideveld tussen Junne en Beerze naar beneden. Geheim agenten Van Borssum Buisman (1915-1991) en Letteboer moesten namens de Nederlandse regering in ballingschap een inlichtingendienst in Nederland opzetten, onder de naam Zendgroep Barbara.
Henk Letteboer was een militair en woonde vanaf 1957 tot aan zijn dood in januari 2002 in Gorinchem. Voor mij staat deze man in hetzelfde rijtje als Bram Grisnigt (Spion van Oranje), Erik Hazelhoff Roelfzema (Soldaat van Oranje) en Peter Tazelaar (volgens insiders de “echte” Soldaat van Oranje).
DIENSTPLICHTIG SOLDAAT Letteboer werd op 3 april 1916 geboren in Almelo. Hij ging in 1936 als ‘milicien’, lees: dienstplichtig soldaat, in dienst, hetgeen hem zo goed beviel dat hij in dienst bleef. Na zijn demobilisatie in 1940 besloot hij in 1942 in het verzet te gaan.
Ze gingen ook samen op de thee bij Koningin Wilhelmina
Hij verliet Nederland op 22 april 1942 en wist onbezet Frankrijk te bereiken. Vandaar vertrok hij per konvooi op 10 juli via Bilbao naar Curaçao en via Canada naar Engeland waar hij op 17 december 1942 aankwam. Hij wilde zo snel mogelijk in actie komen en trad in dienst bij Bureau Inlichtingen (BI) waar hij, samen met zijn latere vriend Bram Grisnigt, werd opgeleid tot geheim agent/radiotelegrafist.
Ze gingen ook samen op de thee bij Koningin Wilhelmina. Letteboer vertelt later over deze ontvangst door koningin Wilhelmina, ,,een hoogtepunt” en ,,het kon een hele goede tante van je zijn, ze zat daar in haar gebreide vest en ze schonk thee in voor ons”.
NEERGESCHOTEN Geheim agenten Van Borssum Buisman en Letteboer werden dus in de nacht van 22 op 23 juni 1943 in de buurt van Ommen (Junne en Beerze) gedropt. De parachutering verliep zonder moeilijkheden. Het vliegtuig, de Halifax DG405, werd echter enkele minuten na de parachutering boven het IJsselmeer neergeschoten door een Duitse nachtjager. De Halifax stortte in het IJsselmeer en alle 8 bemanningsleden kwamen daarbij om.
(tekst loopt door onder foto)
Een Halifax, het vliegtuigtype vanwaaruit Letteboer werd gedropt in Nederland - www.radcliffeschool.org.uk
ZIEKE KANARIE Na hun veilige landing gingen Buisman en Letteboer eerst zoeken naar de parachute waarmee hun bagage naar beneden was gekomen. Dat lukte vrij gemakkelijk omdat zij aan boord van het vliegtuig hadden gevraagd eerst de een te laten springen, dan de bagage af te werpen en vervolgens de tweede te laten springen. De bagage moest dus op een punt op de lijn tussen hun twee landingsplaatsen terecht zijn gekomen. Zij hadden afgesproken dat zij na hun landing zouden fluiten om elkaar te vinden. Zij zouden zo onderweg naar elkaar de bagage gemakkelijk kunnen vinden. Het probleem was alleen dat zij aan boord van het vliegtuig elk een thermoskan gevuld met koffie en rum hadden gekregen en dat Letteboer die helemaal had opgedronken. Daardoor kon hij na de landing helemaal niet fluiten, maar na enige tijd hoorde Buisman toch het geluid van een zieke kanarie, dat steeds dichterbij kwam. Zij vonden de bagage, trokken burgerkleding aan en begroeven de parachutes en de uitrustingstukken.
Hoewel Henk wist dat de Duitsers hem op het spoor waren, bleef hij toch op zijn post
ZENDGROEP BARBARA Kort nadat Letteboer was gedropt reisde hij naar zijn plaats van tewerkstelling in Amsterdam. In het huis van een voormalige dienstvriend, de garagehouder C.J. Knippers, richtte hij een seinpost in. De garage was gelegen in een pand aan de Lindengracht, midden in het hartje van de Jordaan. Letteboer was de radiotelegrafist/codist van Van Borssum Buisman, de organisator en de leider van de Zendgroep Barbara. Letteboer verzorgde het directe radiocontact tussen Van Borssum Buisman en het BI en de Nederlandse regering in Londen. Indien er door het BI nieuwe agenten ten behoeve van de Zendgroep Barbara werden gedropt was Letteboer de eerste agent die hiervan op de hoogte werd gesteld. Tijdens zijn radiocontacten met het BI maakte Letteboer gebruik van de codenamen August, Heintje II en Henk de Graaf. Tijdens zijn contacten “in het veld” gebruikte hij de schuilnaam Hendrik de Wit.
UNIEK WAPENFEIT Letteboer kreeg zijn handen vol aan het verwerken en het verzenden van de berichten die door Van Borssum Buisman werd aangeleverd. De start van de Zendgroep Barbara leidde tot de hernieuwde opbouw van de in het slop geraakte inlichtingendienst van de OD. Na het beruchte “Englandspiel” was Henk de eerste agent die in zijn eentje, gedurende 3 maanden lang, tot de komst van Bram Grisnigt in september 1943, de verbinding tussen de belangrijkste verzetsgroepen in Nederland en BI in Londen onderhield. Zeker een uniek wapenfeit! Volgens het voormalige hoofd van BI was zijn verbinding goud waard.
Hoewel Henk wist dat de Duitsers hem op het spoor waren, bleef hij toch op zijn post om ten koste van alles zijn verbinding met de overkant in stand te houden. Op 2 februari 1944 sloeg het noodlot toe. Door uitpeiling en domme pech werd Henk gearresteerd.
Hij werd overgebracht naar het door de Duitsers geconfisqueerde seminarie in Haaren. Het eten was er prima, de verhoren eindig en niet gewelddadig. In Haaren werd hij in een cel met een andere geheim agent van de BI geplaatst, namelijk Bram Grisnigt. De twee werden vrienden voor het leven.
(tekst loopt door onder foto)
Wilhelmina met enkele Engelandvaarders in Stubbings House - Nationaal Archief
GEEN FANATIEKE NAZI Van hun Duitse ondervrager, de veertigjarige Kriminal Sekretär Otto Haubrock van de afdeling contraspionage van de Sicherheitsdienst (SD), die hun fair behandelde en beslist geen fanatieke nazi was, hoorden ze in Haaren dat de geallieerden op 6 juni 1944 in Normandië waren geland. Ze moesten echter geen valse hoop koesteren, zei Haubrock erbij: ,,Want we zullen de geallieerden terug in zee werpen.” Deze mededeling gaf hen toch hoop. Misschien zouden ze de oorlog overleven.
In juli 1944 kwam aan hun ‘comfortabele’ gevangenschap een eind. Ze werden overgebracht naar Vught. Bram en Henk deelden daar hun cel met de BI-agent Harm Steen (1916), een beroepsofficier, en agent Johan ‘Harry’ Seyben (1919) van de Britse geheime dienst Special Operations Executive (SOE). In Vught was het eten karig en slecht. Hun bewakers waren voornamelijk Nederlandse SS’ers die qua wreedheid niet voor elkaar onderdeden. Bram werd een paar keer flink door hen afgeranseld, zonder dat daar een reden voor was.
Hij keek nog even naar Bram. Die wist: ik zal hem nooit meer zien
SCHOTEN In de vroege ochtend van 5 september 1944 hoorden ze weer de zware voetstappen op de gang. Ze kwamen steeds dichterbij. Bram dacht: het komt goed, het komt goed… Maar dit keer stopten die voetstappen wel voor hun deur.
De deur zwaaide open. De vier keken elkaar lijkbleek aan. ,,Wie is Harm Steen?”, vroeg een Nederlandse SS’er. Steen stond op en volgde zwijgend de bewaker. Hij keek nog even naar Bram. Die wist: ik zal hem nooit meer zien. Niet veel later klonken in de verte schoten.
Met de komst van de geallieerde strijdkrachten in Noord-Brabant werd hij vanuit de bunker in kamp Vught naar Duitsland afgevoerd, waar hij uiteindelijk in verschillende concentratiekampen terechtkwam. Kort nadat het kamp Rathenow-Heidefeld (Dui) door de Russen werd bevrijd. meldde Henk Letteboer zich op 5 juni 1945 weer bij de BI in Wassenaar.
Henk ging daarna naar Ceylon (het huidige Sri Lanka) om deel te nemen aan de bevrijding van Nederlands-Indië. Na deze ingrijpende oorlogsjaren vervolgde Henk zijn loopbaan bij de Verbindingsdienst,.
In 1957 werd hij Commandant van het Verbindingsverkenningsbataljon te Gorinchem.
Hier overleed hij op 6 januari 2002.
Henk Letterboer was:
Luitenant-kolonel b.d. van de Verbindingsdienst
Officier in de Orde van Oranje-Nassau met de zwaarden
Drager van de Bronzen Leeuw
Drager van het Kruis van Verdienste
Drager van het Oorlogsherinneringskruis
Drager van het Verzetsherdenkingskruis
Drager van het Ereteken voor Orde en Vrede met de gespen
Drager van The King’s Medal of Courage
Bronnen:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Hendrik_Letteboer
https://www.vpro.nl/speel~POMS_VPRO_401033~engelandvaarders-1-het-spoor-terug~.html
https://www.wikizero.com/nl/Zendgroep_Barbara
http://www.onderscheidingen.nl/decorandi/wo2/dec_l02.html
https://historiek.net/dolle-dinsdag-1944-in-kamp-vught-en-de-deppner-executies/133862/
https://aviation-safety.net/wikibase/51738
door Sjaak Kouwenhoven
