Deel glas in lood ramen Martelaren van Gorcum schitteren in Gorcums Museum

GORINCHEM De expositie ‘Boeiend!?’ over het verhaal van de Martelaren van Gorinchem uit 1572 en het ontstaan van de Waterlinie in 1672 wordt zaterdag 7 mei officieel geopend. Één van de blikvangers in de expositie is een deel van de glas in lood ramen van de Martelaren van Gorcum. De Stichting Gedenkplaats Gorcumse Martelaren werkt ondertussen voortvarend aan de inrichting van de gedenkplaats aan de Haarstraat.

Het jaar 1572 kondigt het begin aan van de ‘geboorte van Nederland’ en was een keerpunt in de Tachtigjarige oorlog, zo is te lezen in het Gorcums Museum. Sommige steden bleven trouw aan de landsheer, de katholieke Spaanse koning Filips II. Anderen nemen vrijwilliger of noodgedwongen deel aan de Opstand onder leiding van Willem van Oranje met zijn protestantse Watergeuzen. De geboortejaren van Nederland kenmerkten zich door verschillen, Zoals tussen protestants en katholiek, of tussen voor- en tegenstanders van de prins van Oranje. De strijd bepaalde een deel van de identiteit van ons land. De protestantse Watergeuzen voerden in 1572 in totaal 19 katholieke monniken uit Gorinchem af naar Den Briel, waar ze op 9 juli van dat jaar worden opgehangen om wille van hun rooms-katholieke geloof.  Nu 450 jaar wordt op veel plaatsen de geboorte van Nederland herdacht. Als thema is gekozen voor Vrijheid, Verdraagzaamheid, Verbondenheid en Verscheidenheid. 

APPARTEMENTEN In 1856 wordt aan de Haarstraat een kerk gebouwd die is gewijd aan de martelaren van Gorcum. in de jaren dertig van de vorige eeuw krijgt de kerk elf gebrandschilderde ramen die het verhaal van de Martelaren van Gorcum uitbeelden, voor bekostiging van de ramen werd gecollecteerd onder de parochianen. Naast afbeeldingen van de monniken zijn in de ramen symbolen van de Gorinchemse historie te zien, zoals het wapen van de stad en de kerktoren. In 1979 verliest de kerk haar functie en wordt in 1984 omgebouwd tot 44 appartementen. Voor de bijzondere cultuurhistorische waarde van de ramen is nauwelijks aandacht, toch kon het merendeel van de ramen gered worden, ze worden opgeslagen op de gemeentewerf. In 2019 wordt de stichting gedenkplaats Gorcumse Martelaren opgericht, die op zoek gaat naar een plek in de stad voor de ramen. 

GLAZENIER Ewald Klaui is voorzitter van de stichting, die inmiddels veel werk verzet heeft voor de inrichting van de gedenkplaats naast de voormalige rk kerk aan de Haarstraat. ,,Die ramen zijn destijds met stoom en kokend water verwijderd en in veiligheid gebracht. Jammer genoeg zijn toen ook stukken glas verdwenen. Zo zijn in Loon op Zand en in het Beatrixziekenhuis stukken van de ramen gebruikt. Onze glasrestaurateur Alex Luigies uit Amersfoort probeert die ontbrekende stukken nu weer te herstellen. Het ambacht van glazenier is aan het verdwijnen, maar hij kent nog de oude technieken van het glas in lood” Van de elf ramen zijn er zeven gered. Van die zeven ramen krijgen straks vier ramen een plek op de gedenkplaats.

GLASSPLINTERS De kosten van de restauratie zijn geraamd op 680.000 euro. De stichting biedt iedereen de mogelijkheid om een raam te adopteren om zo geld in te zamelen. Inmiddels is er voldoende geld voor drie ramen, voor het restbedrag is iemand gevonden die garant wil staan. Iedereen die een raam adopteert, ontvangt van de stichting een certificaat met het nummer van het raam. Naast het adopteren van een raam is het in de lichtlijnen tussen de ramen een naam te laten opnemen. Met  stukken glas en glassplinters die na restauratie overblijven, mogen kunstenaars in opdracht van het Gorcums Museum nieuw werk maken, dat in oktober bereed moet zijn. Ook dat werk wordt weer bij opbod verkocht om zo geld in te zamelen voor de gedenkplaats. 

In juni of juli moet de gemeenteraad een besluit nemen. We hebben ook de buurtbewoners rond de gedenkplaats om instemming gevraagd en iedereen is positief.

BOUWVERGUNNING Voorzitter Klaui is optimistisch over het verdere verloop van de inrichting van de gedenkplaats naast de kerk aan de Kloostergang en de Oude Lombardstraat. ,,Vanwege corona heeft het allemaal wat langer geduurd. Het mooiste zou zijn als we nu op 9 juli al een raam konden plaatsen, 450 jaar na de moord op de martelaren, maar dat gaat niet lukken.” Klaui gokt wel op 9 juli 2023, maar liefst nog eerder. Alle onderzoeken op de locatie naast de kerk, zoals archeologisch, ecologisch, onderzoek naar oorlogsresten zijn allemaal uitgevoerd. ,,In juni of juli moet de gemeenteraad een besluit nemen. We hebben ook de buurtbewoners rond de gedenkplaats om instemming gevraagd en iedereen is positief. Als de gemeenteraad straks akkoord gaat, hopen we in september de bouwvergunning te ontvangen en kunnen dan van start. Het zou dan in februari, maart gereed kunnen zijn. Zelf vind ik 9 juli 2023 wel een mooi moment, weliswaar 451 jaar later, maar dat kunnen we niet niet meer veranderen.” Na restauratie worden de ramen voorzien van veiligheidsglas, ook worden ze na plaatsing aan twee zijden aangelicht.

OOGGETUIGE Omdat de gedenkplaats zelf nog niet kan worden ingericht, is de stichting wel blij met een deel van een raam dat nu al te zien is in het Gorcums Museum, als onderdeel van de expositie ‘Boeiend!’. Ook deze expositie is ingericht aan de hand van de vier V’s van Verdraagzaamheid, Vrijheid, Verbondenheid en Verscheidenheid. In het museum wordt de nadruk gelegd op ‘waar was jij ooggetuige van’.  Zo worden in een speciaal voor deze expositie gemaakte film de verhalen uit de Gorcumse historie verteld. Zoals de intocht van Jacoba van Beieren, de martelaren van Gorcum, het beleg van de stad met de brief van Napoleon, de Tweede Wereldoorlog met Esther van Vriesland en het schietincident in 1999 in Bacchus, dat het leven kostte aan twee jonge meiden. 

PERFORMANCES De officiële opening van de expositie ‘Boeiend!’ op zaterdag 7 mei begint om 14.00 uur in de Nieuwe Doelen met een openingswoord van directeur conservator Lisette Colijn. Daarna zijn verspreid over de stad diverse performances te zien. Om 16.00 uur wordt het programma van de opening voortgezet in het Gorcums Museum.