Boek over de groepsschuilplaatsen ‘Type P’ van vlak voor de Tweede Wereldoorlog

GORINCHEM Verspreid door de polder liggen grauwe betonblokken die nog het meest aan betonnen huisjes doen denken. Uit de afgeschuinde daken steken contrasterende ijzeren staken de lucht in. Ze roepen vooral op tot verwondering. Wat doen deze betonnen bouwwerken in het Nederlandse landschap?

Deze betonnen gebouwen zijn groepsschuilplaatsen geweest. Ze werden vlak voor de Tweede Wereldoorlog door de Nederlanders gebouwd als verdediging tegen de verwachte aanval uit Duitsland en zouden bij een inval onderdak bieden aan ongeveer twaalf Nederlandse infanteristen. Helaas bleek dit laatste redmiddel tevergeefs en werd het bouwproject in 1940 gestaakt. De verdedigingslinie werd opgeschoven naar de Grebbeberg en het gebied viel al snel in handen van de Duitsers. De lange linie Type P’s werd in de oorlog daarom nooit gebruikt. Vandaag de dag worden de betonblokken vaak ingezet bij kunstprojecten of natuurbeheer.

UITGESTREKT GEBIED De 580 overgebleven Type P’s staan in een meanderende lijn door Nederland en zijn te vinden in een uitgestrekt gebied van Muiden tot aan Numansdorp. In het recent verschenen boek Uit beton gegoten. Groepsschuilplaatsen Type P, uitgegeven door Uitgeverij Matrijs, zijn deze Type P’s nauwkeurig in kaart gebracht.

Het strategische belang van het gebied rondom Leerdam wordt onder meer benadrukt door de aanwezigheid van twee belangrijke forten bij Asperen. Langs de oevers van de Linge werden daarnaast tientallen groepsschuilplaatsen gebouwd, die de inundatiesluizen en spoorlijn moesten beschermen. Ten zuiden van Fort Asperen is een indrukwekkend voorbeeld van een Type P te bezoeken bij de Langendijk.

SLEEUWIJK De regio van Sleeuwijk had echter een andere belangrijke functie. Dit gebied, dat het laatste deel vormt van het Oostfront, werd gebruikt als eventueel terugtrekkingsgebied voor het veldleger. De tientallen groepsschuilplaatsen, zoals die langs het wandelpad tussen De Roef en de Uppelse Steeg, waren essentieel bij dit terugtrekkingsdoel.

Omdat het gevaar van een Duitse inval van meerdere kanten kon komen, werd er in het zuiden langs de Vesting Holland een tweede verdedigingslinie aangelegd. Dit Zuidfront besloeg zowel het Eiland van Dordrecht als de Hoeksche Waard en had gevechtsopstellingen met tientallen Type P’s. Bij de haven van Willemsdorp vormt een betonnen bouwwerk een fotogeniek voorbeeld van deze groepsschuilplaatsen.

WATERSNOODRAMP Hoewel er zelfs tot aan Numansdorp Type P’s werden gebouwd, zijn velen na de watersnoodramp in 1953 onder de opgehoogde dijken verdwenen. Bij Fort Buitensluis zijn nog twee groepsschuilplaatsen te bezoeken, die net als de andere Type P’s dienden ter verdediging van de Nederlandse rivieroevers.

Tegenwoordig vormen de Type P’s een veelzijdige inspiratiebron voor kunstenaars en architecten, die de schuilplaatsen onder meer inpakten met blauw folie en een klimmuur vestigden op de daken. Ook bij het natuurbehoud komen de bouwwerken van pas, bijvoorbeeld als verblijf voor vleermuizen. In 2009 werd er besloten om de schuilplaatsen tot rijksmonument te benoemen. Het veelzijdige betonblok blijft fascineren!

Uit beton gegoten. Groepsschuilplaatsen Type P. Het boek is te koop via www.matrijs.com en in de boekwinkel.