Mensenrechten centraal op expositie ‘Monddood’ op Slot Loevestein

REGIO  Wie een bezoek wil brengen aan de nieuwe expositie ‘Monddood -Politiek Gevangen’ op Slot Loevestein kan tot februari 2024 terecht. Maar de replica van de ShIZO, de strafcel waar Navalny 91 dagen in opgesloten heeft gezeten, is slechts tot 6 mei te zien. En juist die maakt diepe indruk, helemaal als de Rus Eugene Nasyrov uitlegt hoe Navalny zijn dagen doorbrengt in die cel.

Het bed is met ijzeren kabels vastgemaakt aan de wand van de cel van zes vierkante meter. En iedere morgen wordt dat bed ingeklapt en rest slechts een kale ruimte met aan de andere wand een roestige wasbak. Een stoel ontbreekt in de cel, die een plek kreeg op de wallen van Slot Loevestein.   Met het weidse uitzicht op het rivierengebied en in de verte de toren van de Grote Kerk in Gorinchem. Buiten op de cel is te lezen over het lot van Navalny met de oproep om de cel te betreden en zo in zijn ‘voetstappen’ te treden.  Eugene Nasyrov woont in Berlijn en vraagt als vrijwilliger continue aandacht voor het lot van de Russische oppositieleider. De expositie ‘Monddood’ die Slot Loevestein samenstelde met Amnesty International sluit naadloos aan op de historie van het kasteel. Ooit een Staatsgevangenis zoals we kennen van internationale voorbeelden zoals de Tower in Londen, de Bastille in Parijs en Robbeneiland bij Kaapstad. De beroemdste gevangene van Loevestein is Hugo de Groot. De Nederlandse Republiek beroemde zich op vrijheid en tolerantie, maar sloot staatsvijanden zoals Hugo de Groot op vanwege zijn opvattingen. 

PROTESTZOLDER

Hugo de Groot keert op meerdere plekken terug in de expositie, in zijn cel wordt hij afgebeeld met een zwart balkje over zijn mond, zodat hij letterlijk ‘monddood’ is. In de grote ridderzaal naast de cel van Hugo zijn vijf cellen ingericht, waar de verhalen worden verteld in beeld en geluid van Hugo de Groot, de Russische oppositieleider Aleksey Navalny, de Saoedische vrouwenrechtenactiviste Loujain al-Hathloul, de Chinese mensenrechtenactivist Liu Xiaobo en Papoea-activist Filep Karma. Na een klim over een smalle kasteeltrap komen de bezoekers op de ‘protestzolder’.  In de hoge ruimte hangen veel posters van mensenrechtenacties en Amnesty International. In dezelfde ruimte ook een gele tafel waar bezoekers straks brieven of protestliederen mogen schrijven. Hoe belangrijk brieven zijn voor politiek gevangene toont een citaat van de rechtsgeleerde Hugo de Groot uit één van zijn vele brieven zijn. ,,Daar er naast God niets is dat mij meer troost als dikwijls brieven van u te ontvangen.” 

OORLOGSRECHT

Bij de opening van de expositie vertelt directeur Ed Dumrese over het gedachtengoed van Hugo de Groot, die streed voor vrede, vrijheid en recht en zonder eerlijk proces vastzat in de staatsgevangenis. ,,Hij is voor ons een inspiratiebron, ook voor urgente vraagstukken rond vrije meningsuiting. We kunnen nog altijd lessen trekken voor de toekomst, het zijn de waarden waarvoor wij ook strijden”.  De directeur liet tegelijkertijd weten dat in 2025 aandacht wordt besteed aan het internationale oorlogsrecht, het is dan vierhonderd jaar geleden dat Hugo de Groot een boek schreef over ‘het recht van oorlog en vrede’. Het vormt nog altijd de basis van het hedendaagse oorlogsrecht.

Dagmar Oudshoorn, directeur Amnesty International Nederland, liet weten dat Slot Loevestein een heel geschikte plek is om aandacht te vragen voor mensenrechten, zoals de vrijheid van meningsuiting. Dit jaar is het tevens 75 jaar geleden dat de Universele verklaring van de rechten van de mens is opgesteld. ,,Als we het in historisch perspectief plaatsen van Loevestein, dan zie je hoe hardnekkig steeds de vrije meningsuiting is, het vrije woord wordt steeds betwist. Het gaat ons niet om individuele doelen, maar om waarheidsvinding. Nog altijd worden kritische geesten als staatsgevaarlijk gezien.” Uit het Amnesty jaarboek van 2022 over 156 landen komt onder andere naar voren dat bijvoorbeeld in steeds meer landen beperkingen gelden voor het demonstratierecht. 

NAVALNY

Kira Yarmysh, perssecretaris van Navalny, gaf uitleg over ShiZO (een afkorting van het Russische shtrafnoy izolyato), de replica van de cel van Navalny, die werd  gemaakt door zijn broer Oleg om aandacht te vragen voor de slechte omstandigheden waarin hij gevangen werd gehouden. Navalny heeft in 2022 meer dan negentig dagen in deze strafcel doorgebracht. Het is een speciale strafcel voor veroordeelden die de interne regels van de strafkolonie overtreden. De ShIZO heeft eerder in Berlijn en Parijs gestaan. ,,De tentoonstelling geeft inzicht in de verhalen en situaties van politieke gevangenen over de hele wereld, en de ShIZO cel levert een indrukwekkende bijdrage aan de bewustwording hiervan”, zo liet Loevestein directeur Dumrese weten. De cel kon niet door de poort van Loevestein, maar werd een takelwagen op de vestingwal geplaatst. 

LEZINGENREEKS

De tentoonstelling Monddood - Politiek gevangen is vanaf 31 maart dagelijks te bezoeken. Tijdens de Museumweek, van 31 maart tot en met 9 april, is er twee keer per dag een gratis achter-de-schermen rondleiding waarbij bezoekers meer te weten komen over de opzet en totstandkoming van de tentoonstelling. Ook wordt komend jaar een lezingenreeks gehouden over de expositie.